Në vijimësi të prezantimit të katundeve arbëreshe portali “Prointegra”, këtë të hënë prezanton qytezën Shën Mitri (Ital. San Demetrio Corone). Kokalitet ky me peshë të rëndësishme sa kulturore e arsimore aq edhe atdhetare, kjo edhe për faktin se aty u shkolluan personalitete të shquara shqiptare si Luigj Gurakuqi, Aleksandër Xhuvani, Kostaq Cipo, Avni Rrustemi e të tjerë.
“Shën Mitri, të cilin kam pas rastin ta vizitoj tri herë, më parë si studentë para gjysmë shekulli dhe së voni edhe dy herë radhazi, ndodhet në një lartësi prej 521 m mbi nivelin e detit në kodrat që ngrihen mbi fushën e Sibarit në Greca Sila. Ai është ndër qendrat më të rëndësishme të komunitetit arbëresh, që ka ruajtur gjuhën, zakonet, kulturën, ritet fetare dhe identitetin etnik të tij.
Rëndësinë më të madhe këtij lokaliteti ia ka dhënë fakti se këtu ka vepruar Kolegji i Shën Adrianit (1794), një organizatë e rëndësishme fetare dhe kulturore për ruajtjen e ritit bizantin dhe të traditave arbëreshe. Në fillim të shekullit të kaluar ky vendbanim kishte një numër më të madh banorësh, por edhe këtu migracioni e bëri të vetën.
Gjatë vizitës së fundit, në shoqërim të tre mërgimtarëve nga Zvicra, pasi kaluam një natë të këndshme në Shën Mitër, në shoqërim edhe të disa vendasve në një kafeteri të vogël, të nesërmen na shoqëroi një shi i imtë deri sa vizituam qendrën e kësaj qyteze, ku pa dyshim bie në sy busti i kryetrimit tonë Gjergj Ksastrioti Skënderbeu dhe sheshi i Shën Mitrit, me një monument po ashtu që spikat në qendër. Më tej i bëmë një vizitë Kolegjit të Shën Adrianit, i ndërtuar aty ku vazhdon të ndodhet edhe në ditët e sotme, në shpatinë të kodrës së Montesantos, në 530 metra mbi nivelin e detit, me një panoramë shumë të bukur.
Mësojmë se më 1892, nën kujdesin e J. De Radës, kolegji u themelua zyrtarisht nga ana e Ministrisë së Arsimit Katedra e Literaturës Shqipe dhe se mësues i parë u emërua vetë De Rada, i cili mbajti leksionin mbi vjetërsinë e gjuhës shqipe, duke udhëtuar zakonisht nga Maqi me gomar. Ndërsa në vitin 1905, kolegjit iu shtua edhe një degë për shkollën Normale, me djem të ardhur vetëm nga Shqipëria, ndër të cilët ishin Luigj Gurakuqi, Aleksandër Xhuvani, Avni Rrustemi e të tjerë.
Me një fjalë Kolegji i Shën Adrianos ka qenë gjithmonë një qendër e rëndësishme arsimore e kulturore e arbëreshëve, ndaj edhe me rastin e vizitës sonë të fundit aty pamë se vlonin nxënësit, ndërsa në afërsi të manastirit të vjetër dhe vet kolegjit ndriçonin dy buste, ai i De Radës dhe Garibaldit, i cili ndihmoi financiarisht kolegjin në shenjë falënderimi për ndihmën që kishin dhënë kolonit shqiptare në Tetor të vitit 1860 kur ky shpalli dekretin e famshëm të Casertas, aty ku kishte formuar qeverinë e vet, në të cilin bënin pjesë edhe tre shqiptarë Françesko Krispi, Paskal Sgura e Luigj Gjura.
Në hyrje dhe dalje të Sën Mitrit të presin tabela e “mirëseardhjes” dhe tjetra “mirupafshim” të shkruara si zakonisht në fshatrat e arbëreshe në dy gjuhët italisht e shqip. Do përmend se çdo vizitë në këtë lokalitet me histori e kulturë të lashtë të le mbresa të pashlyeshme”.
Teksti e fotot : Rexhep Rifati / diasporashqiptare.al
