Blendi Fevziu – Ky libër nuk është një version apo punim i mirëfilltë historik. Ky libër, është një përjetim personal i tre muajve më të rëndësishëm të historisë së Shqipërisë në fund të shekullit të XX, dhjetor 1990–mars 1991; tre muajve, që ndoshta në historiografinë 1-shekullore të shtetit shqiptar, do të mbeten ndër më të rëndësishmit. Kjo për dy arsye të thjeshta:
E para sepse lëvizja studentore e dimrit të vitit 1990, i dha fund de fakto dhe de jure njërës prej diktaturave më të ashpra të Europës, ndryshoi një regjim që kontrollonte vendin që prej gjysëm shekulli, si dhe hapi një perspektivë demokratike për Shqipërinë, duke e orientuar atë sërish drejt perëndimit.
E dyta, sepse ato tre muaj prodhuan klasën politike që drejton ende Shqipërinë e që me sa duket do ta drejtojë për një kohë të gjatë.
Në historinë e shtetit shqiptar ky është brezi i tretë politik që prodhon vendi.
I pari ishte ai i Shpalljes së Pavarësisë, që njihet rëndom me emrin nacionalistët, i cili u shfaq më 1912 dhe që me disa ndryshime, kontrolloi politikën e vendit deri më 1944.
I dyti qe ai i Lëvizjes Komuniste, që erdhi në krye të vendit me fitoren e Luftës së Dytë Botërore më 1944 dhe që vijoi të drejtojë Shqipërinë deri në dimrin e vitit 1991.
I treti është ky, që u angazhua në një natë të errët dhjetori 1990 dhe që vijon ende të jetë kyçi i politikës shqiptare.
Si për një rastësi fatale, secili brez ka ardhur duke shtyrë me përdhunë brezin tjetër, jo duke e zëvendësuar, por duke e përmbysur atë.
Libri është shkruar në verën e vitit 1992 dhe është botuar fillimisht në vitin 1993. Ai është ripunuar dhe pajisur me shënime të tjera plotësuese në vitin 2009, për t’u bërë gati për këtë botim.
Duke qenë një shartim kujtimesh të miat të atij momenti me ato të bashkëmoshatarëve, ai është një përjetim krejtësisht personal; personazhet që shfaqen në libër janë ata me të cilët unë më së shumti kam pëcjellë atë moment historik dhe jo detyrimisht përbëjnë thelbin e atij momenti. Gjithkush ka mënyrën e tij të përjetimit të një ngjarjeje, ka miqtë dhe shokët e tij që e kanë shoqëruar në atë aventurë. Duke qenë disa mijëra vetë, ne të gjithë kemi kujtimet tona. Por pavarësisht ndryshimeve, detajeve, opinioneve, padyshim, që të gjithë kujtimet apo përshtypjet e asaj kohe, bashkohen në një pikë: që ai ishte një dimër i jashtëzakonshëm dhe që ato muaj të Shqipërisë, padyshim do të mbeten ndër muajt më të bukur të jetës sonë…
MBRËMJA E 8 DHJETORIT
Asnjëherë, nuk do të kisha besuar, mesditën e 8 dhjetorit, se jeta ime, do të ndryshonte rrënjësisht atë natë. Ndërsa zbrisja nga Fakulteti Filologjik, poshtë rrugës së Elbasanit, për tek bordura e parkut Rinia, përballë hotel Dajtit, pa e ditur po i ktheja shpinën një periudhë të tërë të jetës sime. E bashkë më mua, edhe një brez i tërë. Isha larguar nga Fakulteti i qetë, duke zbritur bashkë me Ben Blushin anës rrugës së Liceut, me po atë kënaqësi që të jep një e shtunë e herët dhe me padurimin për t’u përfshirë në bisedat politike të kohës. Në ato debate plot trazim ku emigracioni, ideja e një jete të re që na priste dhe dëshira e ankthshme për ndryshim, përziheshin së bashku, duke u bërë temë mbizotëruese e gjithë 20-vjeçarëve të kohës.
Në ato kohë pas ikjes së ambasadave, bisedat e zymta për emërimet në veri dhe jetën atje, thuajse nuk qenë më shqetësim për diplomantët e atij viti. Madje as ishin më pjesë e bisedave. Të gjithë ishim të bindur se ajo që vinte pas, ndoshta disa muaj, më e shumta një vit, do të ishte diçka tjetër. Diçka që ne vete nuk dinim ta përcaktonim, por që po merrte formë çdo ditë. Në fakt, ndërsa ecja rrugës me hapin e qetë dhe të ngadalshëm, pak nga pak, pa e kuptuar, po lija pas më shumë se 20 vite të jetës sime. Gjithë atë pjesë nën diktaturë, edhe sot, dy dekada më pas, e kam ende të vështirë t’i vë një emër. Ndërsa ikja me bezdinë që duhej të kthehesha sërish të nesërmen në mëngjes, nuk e dija, që ai kthim, do të ndryshonte tashmë përgjithmonë jetën time, jetën e brezit tim dhe të gjithë Shqipërisë. 24 orë më vonë, do të ringjitesha sërish në atë rrugë, por nuk do të ishte më një ngjitje drejt studimeve që tashmë kishin marrë fund, por një ngjitje drejt pluralizmit, një shoqërie të re, të ndryshme, të ëndërruar, por krejtësisht të panjohur për ne. Drejt një jete, që edhe pse e mendoja brenda vetes, atë çast nuk e parashikoja dot.
Deri atë moment kishte diçka më shumë se 20 orë. 20 orë ku protagonizmi im mungonte, por që më pas i kam ndjekur çdo moment, me shumë vëmendje dhe pasion, për të zbuluar, mekanizmin dhe frymëzimin që në një natë të errët dhjetori, transformoi Shqipërinë.
Në të vërtetë, gjithçka që përgatiti 8 Dhjetorin, është në mos e panjohur, së paku një pikëpyetje e madhe. Në rrëmujën e ndryshimeve të përbotshme, nën trysninë e brendshme dhe mbi të gjitha në pamundësinë absolute për t’u imponuar, pushteti dukej se kishte humbur tashmë betejën. Në Qytetin Studenti kishte kohë që flitej për protesta. Pritja e studentëve, madje qe shndërruar në një ankth që në verë, kur furia e ambasadave kishte tronditur vendin; dhe kur 1 shtatori, kishte filluar jo si çdo vit me rreshtimin në oborrin e shkollës, por me një miting absurd që shprehte solidaritetin me partinë! Java e parë e dhjetorit kishte qenë edhe më tronditëse në qytetin ku strehoheshin afro 14 mijë studentë.
Faktet ndërlikoheshin më tepër nga fjalët për djegien e qëllimshme të transformatorit prej një korçari gjeologjikas, si dhe shkëmbimet prej disa ditësh të parullave antikomuniste në godinat 22 dhe 26 përballë njëra-tjetrës.
Si për të përforcuar të gjitha këto, pikërisht mëngjesin e 8 Dhjetorit, mbërriti në Qytetin Studenti, për një vizitë të nxituar, kryeministri Adil Çarçani. Një ngjarje e rrallë, shumë e rrallë në historinë e qytetit, por që befas, u zhvleftësua nga intensiteti i ngjarjeve të asaj darke. Çarçani kish mbërritur për t’i dhënë përgjigje një letre që Organizata e Rinisë e Fakultetit Mekanik, e drejtuar nga Pandeli Majko, kish afishuar dy ditë më parë në koridoret e Korpusit Qendror të Universitetit. Takimi në një nga sallat e godinave të vajzave të Qytetit Studenti qe tejet i tensionuar. Një vajzë, Mimoza Ferraj, i tha Çarçanit në mëri e sipër: Unë s’kam përse të lind fëmijë për ju!
Në çdo kohë tjetër një deklaratë e tillë do të kish marrë një ndëshkim të rëndë, por ato ditë regjimi e kish humbur aftësinë për të reaguar. Siç dukej, edhe nga vetë qëndrimi i kryeministrit, vetë ai s’dinte përse kish mbërritur aty. Ai u përpoq të premtonte se dritat do të vinin patjetër në ora 21.00. Një orë më vonë kur iku duke ecur nëpër baltë me një palë çizme që i kishte dhënë me ngut policia, mori me vete edhe mallkimet e studentëve që ndërkohë ktheheshin nga fakultetet. Ishte mesditë. Që të binte mbrëmja duheshin ende disa orë.
Ishte ajo natë shumë e përfolur, kur në Institutin e Arteve përkujtohej 10-vjetori i vdekjes se Xhon Lenonit, sipas një formule asnjëherë kaq publike, dhe kur unë shëtisja i qetë me një shoqen time në afërsi të stadiumit “Qemal Stafa”, pranë Muzeut Arkeologjik. Qe natë e butë, me hënë. Në të vërtetë gjatë gjithë atyre ditëve kishte qenë kohë e butë. Nga lart nuk dëgjohej asnjë zhurmë e dyshimtë.
Rreth orës 19.30 u përballa më një shok tek kafe “Flora”. Ai vinte nga Qyteti Studenti, nga një mbrëmje e vitit të dytë Histori.
-Si kaloi mbrëmja? – e pyeta.
– Asgjë,- më tha,- mirë.
Edhe rrugët ishin krejt të qeta, thuajse si përnatë. Me çifte të dashuruarish, me të rinj të dëshpëruar që shtrëngonin në xhep pashaportat, me letrarë gjimnazistë që vazhdonin të ankoheshin përvajshëm për Kadarenë që i la, si dhe me atë mungesë absolute shprese që shoqëronte Tiranën ato ditë. Nuk e di sa ka qenë ora kur rashë të fle. Nuk ndihej asgjë e dyshimtë… Gazeta Liberale