Tetovarët trashëguan kulturë që nga antikiteti. Sot valltarja Ilire Menada është simbol qyteti.
Valltarja e Tetovës apo Menada, u gjet gjatë gërmimeve arkeologjike të bëra më 1933, në afërsi të Çeshmes së Balezës.Kjo shtatore trupore e bronzit,daton që nga periudha ilire shekulli VI para erës se re. Është me dimensione 9,4 cm. e gjatë dhe 4 cm e gjërë. Valltarja Ilire, e përfaqëson Tetovën dhe gjendet në Muzeun Nacional të Shkupit.
Menada, lloj nimfe, pasardhëse e Zotit Dionis, të verës dhe plleshmërisë.
Veshja e valltares Menada
Në kokë ajo ka të vendosur një kurorë me grurë, dhe rreth belit mbështjellur me gjarpërinj që lëpinin faqet e tyre. Shpesh menadat ishin të përfaqësuara me një gjarpër në flokët e tyre, si shërbëtore të Dionisit.
Vallet mistike: Nimfat, që ishin motrat e Dionisit të ri, janë menadat e para. Këto gra kanë qenë pasardhëset e para të kësaj Perëndie. Sipas legjendës kur Dionisi, nëpërmjet ritit do t’i ngjallte, ata bijnë në ekstazë, e humbin vetëdijen, egërsohen, luajnë, vallëzojnë nëpër fusha e male. Duke e thirrur emrin e Dionisit të tyre, këndojnë himnin në emër të tij, duke i ra flejtës dyshe, enden prej një vendi në një vend tjetër duke përvetësuar njerëz të thjeshtë që i detyrojnë t’i shoqërojnë. Adhurimi i kultit të Dionisit dhe menadave ishte kryesisht i mpleksur me të pirë, të shoqëruar me këngë e të dehur. Kuptohej (bahanalii) të jenë pasardhësit e tyre meshkuj dhe femra. Ata kanë organizuar takime të fshehta dhe rituale për spastrim dhe flijim duke ra në agoni nën ritmin e daulleve.
Është për ta theksuar edhe studimin e arkeologut të njohur kosovar Prof. Dr. Haxhi Mehmetaj, ku ndër të tjera shkruan: “Figurinat e plastikës së imtë të periudhës arkaike të derdhura në bronz janë të eksponatit tonë me to, në fazën e hulumtimeve të tashme,në territorin e Dardanisë janë gjetur edhe dy figurina të femrave të derdhura në bronz, njëra nga Tetova, e cila paraqet Menadën dhe pozitën vallzimi apo ikje lozonjare para Satirit, dhe tjetra nga Janjeva e cila paraqitet një atlete”.
Gjetja e figurave të ngjajshme të valltares ilire përmes hulumtimeve arkologjike do të sqaronte shumë çështje për njohjen e kulturës popullore të popullatës ilire të trevës sonë të lashtë.
Ka të ngjarë që shtatorja e Prizrenit, Menada e Tetovës dhe atletja e Janjevës, të jenë punuar në njerën nga punishtet e antikitetit në Durrës apo Apolloni, por nuk pëprjashtohet mundësia që ata të jenë punuar në Dardani.
Supozojmë se kemi të bëjmë me Menadën, valltare Ilire, për një mendim të këtillë na jep mbështetje edhe ilirologu i njohur Aleksandër Stipçeviq: “Vetë emri i ilirëve përkatësisht i kryeparit të fisit të tyre Illyriosit,msheh në vete nocionin e gjarpërit: prindërit e tij Kadmi dhe Harmonia, poashtu shndërrohet në gjapërinj, kurse vetë Illyriosi e merr menjëherë pas lindjes fuqinë hyjnore prej gjapërit”.
Në këto vise banuan të parët tanë , ata që u quajtën Ilirët e mirëfilltë”(Iliri propti diciti)”. Qenia dhe përhapja e kësaj kulture shpirtërore, brenda dhe jashtë këtij trualli, është e lidhur me një sërë faktorësh historikë e shoqërorë. Këtu kanë ndikuar lidhjet e raporteve para shqiptare, si dhe mes popullit shqiptar dhe popujve të tjerë ballkanikë: parasllave, parabizantinë, paraturkë, etj, që kanë ndikuar në formimin kulturor të saj.
