Prof. Xhelal Zejneli – Hulumtimi PISA 2022 është cikli i tetë i hulumtimit PISA në të cilin marrin pjesë 81 vende. Lëmi kryesor i testimit është njohuria matematikore, ndërsa njohuritë në fushën e shkencave të natyrës dhe të leximit janë lëmenj dytësor të testimit. Në këtë cikël të hulumtimit testohet edhe lëmi inovativ: të menduarit kreativ i nxënësve. Me njohuritë në lëmin e leximit nënkuptohet interpretimi i një teksti të rëndomtë.
Me vendim të përbashkët të OECD-së dhe të vendeve pjesëmarrëse, hulumtimi kryesor i PISA 2021 u shty për një vit për shkak të pandemisë Covid-19. Për këtë arsye cikli i tetë i hulumtimit u emërtua si “PISA 2022”.
* * *
PISA (Programme for International Student Assessment), përkatësisht Programi ndërkombëtar për testimin e njohurive dhe të zgjuarsive të nxënësve, është hulumtim arsimor botëror më i madh që e zbaton prej vitit 2000 Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD) në vendet anëtare të OECD-së dhe në vendet partnere me qëllim të grumbullimit të të dhënave për krahasim ndërkombëtar për cilësinë, efektivitetin dhe drejtësinë e sistemeve arsimore.
* * *
Sipas të dhënave të testit PISA për vitin 2022 të shpallura më 5 dhjetor 2023, shumica e nxënësve të shteteve të Ballkanit Perëndimor, në njohuritë e matematikës, të leximit dhe të shkencave të natyrës janë nën mesataren e vendeve të Organizatës për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD).
Testimi PISA zbatohet çdo tre vjet që nga viti 2000. Ky testim e bën vlerësimin e sistemeve arsimore duke matur efektin shkollor të nxënësve të moshës 15-vjeçare në lëmin e matematikës, të shkencave të natyrës dhe të leximit. Në këtë hulumtim ndërkombëtar në fushën e arsimit për vitin 2022 kanë marrë pjesë rreth 690.000 pesëmbëdhjetëvjeçarë nga 81 vende të botës.
Kroacia e ka zënë vendin e 36-të. Në testimin nga matematika është e para ndër vendet e rajonit. Serbia ndodhet në vendin e 42-të. Në matematikë Mali i Zi ndodhet në vendin e 54-të. Ndër Malin e Zi renditen Maqedonia e Veriut, Shqipëria (e 67-ta) dhe Kosova (e 74-ta).
Maqedonia e Veriut në matematikë renditet e 61-ta, në lexim e 71-ta, ndërsa në shkencat e natyrës e 68-ta.
Nxënësit e Bosnjës dhe Hercegovinës nuk kanë marrë pjesë në testim. Në një seancë të Kryesisë së BH-së të mbajtur në korrik të vitit 2020, pjesëmarrjen e këtij vendi në testim Millorad Dodiku e parandaloi me veto. Për herë të parë BH-ja mori pjesë në testim në vitin 2018 me ç’rast prej 79 vendeve të testuara u rendit e 62-ta.
* * *
Rezultatet e testimit PISA 2022 në vendet e Ballkanit Perëndimor:
matematikë lexim shkencat e natyrës
Mesatarja e pikëve në vendet e OECD-së 472 476 485
– Kroacia 463 475 483
– Serbia 440 440 447
– Mali i Zi 406 405 403
– Maqedonia e Veriut 389 359 380
– Shqipëria 368 358 376
– Kosova 355 342 357
* * *
Përpos për njohuritë dhe për zgjuarsitë e nxënësve, PISA grumbullon të dhëna edhe për faktorët individualë, shkollorë dhe sistemorë që ndikojnë në arritjet e nxënësve dhe i ofron treguesit për zhvillimin e politikës arsimore.
Testimi PISA rëndom mbahet në muajin prill në shkollat e mesme. Nxënësit 15-vjeçar testohen me njohuritë që i kanë marrë gjatë arsimimit fillor. Me fjalë të tjerra, këtu s’kemi të bëjmë me njohuritë që i merr nxënësi në arsimin e mesëm. Në shtetet dyetnike duhet parë se çfarë rezultati kanë korrur nxënësit sipas bashkësive etnike. Organi që merret me punën e testimit PISA, për shembull Qendra Shtetërore e Provimeve, rezultatet i publikon në shkallë shteti dhe jo sipas bashkësive etnike. Mbase më mirë që veprohet kështu. Ndryshe, për ndonjërën prej bashkësive etnike rezultatet do të kishin qenë akoma më zhgënjyese dhe më dëshpëruese.
* * *
Rezultatet e testimit PISA të zbatuar në vitin 2022 në vendet e OECD-së u shpallën në Paris më 5 dhjetor 2023. Ka shtete të cilat rezultatet e pakënaqshme në testim i ndërlidhin me ndikimin e pandemisë Covid-19 në procesin arsimor. Por 31 vende, përkundër pandemisë, kanë arritur rezultate të njëjta si në vitin 2018. Madje ka shtete që kanë dalë më mirë se në testimin paraprak. Midis tyre janë Australia, Japonia, Koreja e Jugut, Singapori dhe Zvicra. Rezultatet e tyre janë mbi mesataren e OECD-së dhe lëvizin prej 487 derë në 575, në krahasim me 472 sa është mesatarja e vendeve të OECD-s.
Testi PISA është Program ndërkombëtar i vlerësimit të arritjeve arsimore të nxënësve. Në test vlerësohen njohuritë nga matematika, nga leximi dhe nga shkencat e natyrës. Testi përmban edhe një pyetësor për gjendjen familjare, për pozitën socio-kulturore të nxënësit si dhe për perceptimin e shkollës nga ana e tyre. Testimi mbahet çdo tre vjet, duke filluar nga viti 1997. Ka shtete që nuk marrin pjesë në testim për shkaqe financiare. Testimi është anonim. Testi PISA fare nuk i ngjan testimit tradicional apo klasik që realizohet apo që zbatohet nëpër shkolla. Në testimin PISA nuk kemi të bëjmë me formula matematikore. Në lexim nuk flitet për gramatikë apo për letërsi. Ky testim ka të bëjë me logjikën e nxënësit dhe me kreativitetin e tij. Ky testim kërkon të dijë sa është i aftë nxënësi 15-vjeçar logjikojë dhe të gjykojë me kokën e vet. Nxënësit që do t’i nënshtrohen testimit caktohen nga institucionet e arsimit, si për shembull nga Qendra Shtetërore e Provimeve. Zgjedhja e nxënësve bëhet në mënyrë të rastësishme apo në mënyrë kompjuterike. Kompjuteri mund t’i zgjedhë më të mirët, mesatarët apo më të dobëtit. Kjo s’dihet. Sipas ligjit të gjasës, prej çdo kategorie nga pak. Testimit nuk i nënshtrohen të gjithë nxënësit.
Sistemi i arsimit i një vendi është i lidhur ngushtë me shkallën e zhvillimit ekonomik të atij vendi. Aty ku s’ka rend, rregull dhe disiplinë s’mund të flitet për arsim cilësor. Në shtetin me shkallë të lartë korrupsioni s’mund të ketë arsim cilësor.
A është testimi PISA tregues absolut i cilësisë së arsimit të një vendi të caktuar, apo kjo duhet të merret si relative?
* * *
Në shumë vende janë bërë dhe janë duke u bërë reforma në arsim. Shihet qartë se reformat e shumta në arsim nuk kanë dhënë rezultate. Arsimi nuk duron eksperimente, s’duron dot improvizime. Kushtet për arsim në një vend të caktuar dallohen prej kushteve në një vend tjetër. Kopjimi i metodave të një vendi të zhvilluar në një vend jo mjaft të zhvilluar nuk do të thotë se mund të sjellë sukses.
