Pavarësisht nga e kaluara e errët e shekullit të 20-të, Shqipëria tani është kthyer në një parajsë për turistët me peizazhet e saj të mahnitshme, bregdetin dhe qytetet historike
“Rrallë gazetarët vinin këtu”, thotë Elton Caushi, kreu i operatorit turistik “Albanian Trip”, të cilin e takoj në kryeqytetin, Tiranë. “Kur vinin, donin të flisnin vetëm për gjakmarrjen dhe virgjëreshat e betuara”.
Traditat që dikur dominonin politikën fisnore në malet e Shqipërisë janë interesante, por unë jam këtu për të zbuluar zhvillimet më të fundit të vendit të vogël në Evropën Juglindore. Falë plazheve të saj, qyteteve që mbajnë ‘stampën’ e UNESCO-s dhe rrugëve të veçanta, Shqipëria dikur komuniste po konsiderohet gjithnjë e më shumë një destinacion “i ri dhe i nxehtë” evropian për udhëtime përtej udhëtimeve të zakonshme.
Për dekada, Shqipëria kishte një reputacion ndërkombëtar si një vend i rrezikshëm dhe i ndaluar, prej izolimit politik të saj nën diktatorin Enver Hoxha, i cili vdiq në vitin 1985. Pas luftës civile në vitin 1997 dhe përfundimit të luftës së Kosovës në vitin 1999, më shumë vizitorë gradualisht filluan të vinin në Shqipëri, të tërhequr pjesërisht nga çmimet më të ulëta se në Greqi dhe Itali. Në vitin 2009, 1.9 milionë turistë udhëtuan drejt Shqipërisë; në vitin 2019, viti i fundit i plotë para Covid-it, shifra ishte 6.4 milionë.
Ushqimi mund të jetë një faktor në këtë ndryshim. Unë jam me Caushin në një restorant pa emër në rrugën “Bardhok Biba”, një rrugë afër qendrës së qytetit. “Turistët nuk e kanë gjetur ende – kryesisht janë shoferët që hanë këtu,” thotë ai. “Ha një mëngjes me tasqebap të bollshëm – një përzierje e shijshme e mishit të viçit, hudhrës, qepëve dhe salcës së domates – përpara se Caushi të më sjellë një ëmbëlsirë në orën 9 të mëngjesit në Mon Amour, një pastiçeri e stilit parizian. Ne paguajmë vetëm 390 lekë (2,80 £) për kafe dhe pasta bakllava e akullore.
Pas mëngjesit nisem për në Dhërmi, një fshat ku janë ngritur një mori hotelesh që dalin përgjatë bregdetit të tij, gjatë dekadës së fundit. Mbërrij në fillim të Kala-s, një nga shumë festivalet e vogla të muzikës që janë krijuar përgjatë Rivierës.
Plazhi kryesor, jofestiv i Dhërmiut është i pastër, i mbuluar me shezlong dhe i rrethuar nga restorante. Gjithçka mirë nëse thjesht dëshironi të shtriheni dhe të hapni çadrat tuaja. Plazhet e vogla nga veriu deri këtu, të tilla si Splendor Del Mar dhe Empire Beach Resort, krahasohen me plazhet e lavdishme si në Balearik. Të notosh në detin e pastër pranë Splendor është një orë e qetë. Nuk kam përjetuar një moment më të mirë jashtë Azisë.
Më vonë, në një shëtitje në plazhin aty pranë Gjipesë – me rërë të bukur, të izoluar, pa hotele – dalloj një bunker betoni dhe shikoj këto kube me pamje nga deti: një gungë gri e paranojës së luftës së ftohtë në një bregdet ndryshe idilik.
Shoh një bunker tjetër. Pastaj një tjetër, në kodra kur kthehem me makinë për në Dhërmi. Filloj t’i numëroj ato, por shpejt e kuptoj se bunkerët janë po aq të zakonshëm këtu sa çadrat që bëjnë banja dielli. Rreth 173,371 thuhet se u ndërtuan në Shqipëri midis 1975 dhe 1983, ndërsa Hoxha përgatitej për një sulm të mundshëm.
Caushi më paralajmëroi se qytetet turistike të Durrësit dhe Sarandës po tërhiqnin tashmë mjaft pushues. Në vend të kësaj ndalem në Gjirokastër dhe Berat: dy qytete të vogla me bukuri të njohura ndërkombëtare.
Përgatitem për të lexuar Kronikë në gur, romanin e vitit 1971 të Ismail Kadaresë – autor i njohur shqiptar dhe gjirokastrit. Në libër romanca e shtigjeve të pjerrëta, me gunga të Gjirokastrës, gjarpërimi rreth ndërtesave si Shtëpia e Skedulit dhe Shtëpia e Zekateve – në pronësi të familjeve elitare dhe tani muzeume – që shkëlqejnë përmes historisë së tij të bombardimeve të viteve 1940.
Boja e tij mbulon qytetin – hoteli im është në rrugën Ismael Kadare. Megjithatë, Gjirokastra dikur ishte po aq e famshme për kanabisin sa Kadareja, sipas Blero Topullit, i cili punon në kalanë e Gjirokastrës. “Kjo konsiderohej një nga pikat më të rrezikshme në Evropë – kishim një fshat që prodhonte tonelata kanabis,” thotë ai. “Kur isha fëmijë në vitet 2000, të shihje një turist ishte si të shihje një alien.”
Takohemi në kështjellën me pamje nga fshati Lazarat, i cili ishte i mbushur me prodhim ilegal droge deri në një goditje nga policia në mesin e viteve 2010.
Falë arkitekturës së saj historike, Gjirokastra u bë një zonë e mbrojtur nga UNESCO në vitin 2005, por Topulli thotë se turistët nuk arritën në një numër të konsiderueshëm derisa gangsterët e kanabisit u larguan. Ne ecim në rrugët e pazarit, të rinovuara pesë vjet më parë për turizmin. Topulli më çon përpjetë për të parë perëndimin e diellit, duke kaluar pallatet e përshkruara nga Edward Lear, në mesin e shekullit të 19-të. “Dëgjo: era në pemë tingëllon si det”, thotë Topolli. Ai ka të drejtë: era më bie në vesh ndërsa dritat e kështjellës ndizen, qetësuese pas festave të plazhit të Kala-s.
Më në veri në Berat, gjithashtu një qytet i mbrojtur nga Unesco, shkoj deri në kala. Berati ka një pasuri historike të ngjashme me Gjirokastrën – me rrugica të ngjashme e të pjerrëta – megjithëse duket më i thyer.
Faktin që aty gjen qetësi dhe siguri e bën atë edhe më të këndshëm. Në rrënojat e Xhamisë së Kuqe, vrapoj lart në brendësi të kullës tmerrësisht të hollë të zezë, duke hedhur kokën mbi majë, në mënyrë që marramendja të mund të kapërcejë klaustrofobinë time në rritje.
“Kam ardhur në Shqipëri sepse brenda një jave mund të bësh plazh, viziton qytete dhe realizon shëtitjet e duhura”, më thotë një turist amerikan. Në të vërtetë, pas një udhëtimi dy orësh për në Tiranë, është një udhëtim me autobus për në Shkodër dy orë, porta për në Alpet Shqiptare.
Bëj një udhëtim klasik: itinerarin 17 km ndërmjet Valbonës dhe Thethit në parkun kombëtar të Luginës së Valbonës. Për t’u krijuar pak humor, lexova “Shqipëria e lartë” e Edith Durham, dokumenti i shkrimtares britanike për fiset e rajonit, bazuar në udhëtimet e saj të vitit 1908. Fortësia e ngjitjes, me pyjet me kuaj i lënë vendin gjysmë shtigjeve të thepisura, tejkalon bukurinë e egër të zonës. Por tre orë më vonë arrij majën dhe pamjet e spërkatura nga pylli formojnë magjinë e tyre: është mahnitëse në nivelin zviceran.
Ura osmane Ura e Goricës në qytetin historik të Beratit, një vend i trashëgimisë botërore të UNESCO-s në Shqipëri.
Në Thethin e mbushur me male, mëngjesi i petullave të bujtinës sime përcillet nga zhurma e tensionuar “klik-klik-klik” e turistëve që eksplorojnë. Rruga gjarpëruese për në Shkodër është shtruar me asfalt për herë të parë vitin e kaluar.
Caushi thotë se disa kanë frikë se autostrada e re e Thethit mund të çojë në mbiturizëm. “Por unë jam i lumtur për miqtë e mi atje: 15 vjet më parë do të shihje një lopë, një pulë, një fushë misri. Tani njerëzit mund të shkojnë në shkollë më shpejt, në spital… është mirë për vendasit.”
Mirë edhe për mua, mendoj, ndërsa autobusi im për në Shkodër rrëshqet mbi asfalt.
Unë jam në Tiranë për një kohë të shkurtër, por vizitoj Bunkart 1, kompleksin nëntokësor të Hoxhës, i cili tani është një hapësirë muze. Ekspozitat përshkruajnë dekada të diktaturës, të ndërthurura me instalacione arti. Të balancuara gabimisht, përzierjet e historisë së errët dhe video-artit mund të duket si “hipster” në mënyrë të neveritshme, por janë magjepsëse. Liberale.al
