Arti i të luajturit, të kënduarit dhe bërjes së lahutës, një nga thesaret më të çmuara të identitetit kulturor shqiptar, është shpallur zyrtarisht pjesë e trashëgimisë kulturore jomateriale të UNESCO-s, duke u përfshirë në listën e elementeve që kërkojnë mbrojtje të menjëhershme.
Ky art unik, i kultivuar ndër shekuj në hapësirat rurale shqiptare, përfaqëson një dimension thelbësor të trashëgimisë kulturore kombëtare. Lahuta, e lidhur ngushtë me Eposin e Kreshnikëve dhe baladat e traditës veriore, ka shërbyer historikisht si mjet i transmetimit të vlerave themelore shoqërore si trimëria, qëndresa, besa, nderi dhe mikpritja.
Kjo traditë është ruajtur brez pas brezi në krahina të ndryshme shqiptare, përfshirë Malësinë e Madhe, Dukagjinin, Malësinë e Gjakovës, Rugovën, Drenicën, Plavën dhe Gucinë, ku lahutari ka qenë jo vetëm këngëtar, por edhe kronikan i historisë gojore dhe i identitetit shpirtëror të komunitetit.
Përfshirja në listën e UNESCO-s vjen pas një procesi të gjatë kërkimor dhe dokumentues, të udhëhequr nga studiues të njohur të trashëgimisë kulturore shqiptare: Vaso Tole, Shaban Sinani, Rigers Halili, Armanda Hysa dhe Susane Ogge. Në bashkëpunim të ngushtë me komunitetet lokale, përmes hulumtimeve në terren dhe dokumentimit të detajuar, u përgatit një dosje sipas standardeve më të larta ndërkombëtare, e cila u dorëzua zyrtarisht në UNESCO në mars të vitit 2024.
Procesi u mbështet nga Ministria e Kulturës, në partneritet me Fondacionin Shqiptaro-Amerikan për Zhvillim (AADF), në kuadër të programit për përgatitjen dhe forcimin e dosjeve të trashëgimisë jomateriale shqiptare.
Përfshirja e lahutës në këtë listë prestigjioze ndërkombëtare jo vetëm që e vendos këtë traditë në vëmendjen globale, por edhe nënvizon urgjencën për ruajtjen, mbrojtjen dhe transmetimin e saj te brezat e rinj, për të siguruar vazhdimësinë e një simboli të rrallë të identitetit shqiptar.
Shqipëria ka riafirmuar angazhimin e saj për ta mbrojtur, promovuar dhe fuqizuar këtë pasuri të çmuar kulturore, duke mbajtur të hapur bashkëpunimin me Kosovën dhe aktorët e tjerë kulturorë në rajon, në funksion të ruajtjes së trashëgimisë së përbashkët.
