Konventa për Njohjen e Kualifikimeve Lidhur me Arsimin e Lartë në Rajonin Evropian – i njohur si Konventa e Njohjes së Lisbonës – bën 20 vjet këtë vit. E zhvilluar nga Këshilli i Evropës dhe UNESCO, u pranua dhe u hap për nënshkrim dhe ratifikim në një konferencë ministrore në Portugali dy vjet përpara fillimit të Procesit të Bolonjës.

Konventa ka pasur dukshëm një ndikim, por si dhe çfarë pritet në të ardhmen?

Për të studiuar ndikimin e saj, ne duhet të ndërmarrim një udhëtim në kohë. Para Konventës së Njohjes së Lisbonës ka pasur gjashtë konventa njohëse në Evropë (pesë nga Këshilli i Evropës dhe një nga UNESCO), shumica e tyre më të vjetëra se studentët që synonin të ndihmonin.

Ekzistonte një nevojë për të thjeshtëzuar, duke u mënjanuar nga parimi i “barazimit” në mënyrë që të lehtësohej lëvizshmëria në Hapësirën Evropiane të Arsimit të Lartë ose EHEA, në një shkallë më të madhe dhe më strukturore.

Hartuesit e Konventës së Njohjes së Lisbonës zgjodhën të sugjeronin parimin thelbësor të guximshëm se ata që duan të mohojnë njohjen duhet të tregojnë se ka një ‘ndryshim thelbësor’. Dallimi në terminologji është tregues i një evolucioni të rëndësishëm të qëndrimeve. Ata që kërkojnë ‘ekuivalencë’ kërkojnë të vërtetojnë se kualifikimi i huaj është në thelb i ngjashëm me të tyren. Nëse është, ata do ta njohin atë.

Konventa e njohjes së Lisbonës merr një qasje shumë të ndryshme. Pika fillestare është se kualifikimet e huaja duhet të njihen. Mosnjohja është përjashtim dhe duhet të shpjegohet dhe justifikohet siç duhet. Aplikantët nuk kanë më nevojë të provojnë se kualifikimet e tyre janë ‘mjaftueshmërisht të mira’; i përket organit të njohjes të  vertetojë se ato nuk janë.

Organet e njohjes mund ta bëjnë këtë duke demonstruar se dallimet midis kualifikimit të aplikantit dhe kualifikimeve të krahasueshme në sistemin e tyre janë të tilla që aplikanti ka më shumë gjasa që të mos jetë në gjendje të përdorë kualifikimin në mënyrat që ai ose ajo parashikon. Dallimet thelbësore, atëherë, janë dallime që ndikojnë në qëllimet për të cilat kërkohet njohja.
Me Konventën e Njohjes së Lisbonës, metodologjia ndryshoi nga kërkimi i ngjashmërive që mund të justifikonin njohjen, në vërtetimin që nuk ka diferenca thelbësore të mjaftueshme për të berë njohjen të pamundur.

Meqenëse kualifikimet kombëtare ndryshojnë nga vendi në vend në EHEA, operacionalizimi i këtij parimi natyrisht gjithashtu do të ndryshojë. Megjithatë, mund të vihet në pikëpyetje nëse zbatimi i parimit bazë ndryshon shumë nga njëri vend në tjetrin, i cili është një nga gjetjet e raportit “Monitorimi i Zbatimit të Konventës së Njohjes së Lisbonës” nga viti 2016. Parimet e Konventës zbatohen dhe janë vendimtare në proceset e pranimit dhe njohjes në institucionet evropiane të arsimit të lartë.
Në Procesin e Bolonjës, kjo u adresua qartë në Komunikatën e Bukureshtit të vitit 2012, ku ministrat u angazhuan për të “mbështetur punën e një grupi vendesh që kërkonin rrugëzgjidhje duke eksploruar mënyra për të arritur njohjen automatike akademike të gradave të krahasueshme”.

Potenciali i lëshuar

Ambicia në Komunikatën e Yerevanit të vitit 2015 ishte të “sigurojë që kualifikimet nga vendet e tjera të EHEA-së të njihen automatikisht në të njëjtin nivel si kualifikimet përkatëse vendore” deri në vitin 2020.Ka ende një potencial të ndërsyer në zbatimin e parimeve të konventës në institucionet evropiane të arsimit të lartë. Kjo është dokumentuar në gjetjet e Fokusit mbi Njohjen Automatike Institucionale ose Projektit FAIR, një projekt Erasmus + i udhëhequr nga Ministria Holandeze e Arsimit, Kulturës dhe Shkencës dhe NUFFIC (ENIC-NARIC holandeze).

Gjetjet tregojnë se shumë institucione të arsimit të lartë kanë vështirësi në zhvillimin e  një kuptimi të qartë të asaj cfarë parimi në konventë mund të thotë në punën e tyre.

Një masë thelbësore në operacionalizimin e Konventës së Njohjes së Lisbonës ishte krijimi i zyrave kombëtare ENIC-NARIC si qendra kombëtare të informacionit.

Edhe pse struktura organizative dhe madhësia e qendrave ndryshojnë shumë nga një vend në tjetrin, ekziston një emërues i rëndësishëm i përbashkët: përgjegjësia që zyrat e ENIC-NARIC kanë për të  informuar botën e jashtme mbi kualifikimet e tyre kombëtare dhe të qenit burim ekspertize për kualifikimet e huaja për palët e interesuara kombëtare.

Qendrat e njohjes bashkëpunojnë në rrjetet ENIC dhe NARIC për të zhvilluar politikat dhe praktikat e njohjes në rajonin evropian.

Konventa e njohjes së Lisbonës është i vetmi traktat ligjërisht i detyrueshëm në EHEA. Ajo është ratifikuar nga 53 vende. Me qëllim që Konventa e Njohjes së Lisbonës të jetë relevante dhe e përditësuar gjatë 20 viteve të fundit, janë zhvilluar tekste ndihmëse, pjesërisht të lidhura me zhvillimet në EHEA. Ekzistojnë, për shembull, tekstet e orientuara në mënyrë operative për përdorimin e kornizave të kualifikimeve, në gradat e përbashkëta dhe në vlerësimin e kualifikimeve të huaja.

Përveç kësaj, manuali i dobishëm Europian i Njohjes Manual ose Manuali i AER-it dhe Manuali Evropian i Njohjes për Institucionet e Arsimit të Lartë japin udhëzime praktike për njohjen në përputhje me Konventën.

Sigurimi i refugjatëve

Konventa gjithashtu përfshin në nenin VII dispozitat lidhur me refugjatët, personat e zhvendosur dhe personat në një situatë të ngjashme me refugjatët. Ky seksion zbatohet në rastet kur dëshmitë e dokumentuara janë të pamjaftueshme.

Në vitin 2018, me një numër rekord të refugjatëve që vinin në Evropë, u bë e qartë se shumica e vendeve nuk kishin dispozita në lidhje me refugjatët. Aktualisht po punohet me një tekst ndihmës në konventë, i cili do të shpjegojë më qartë detyrimet dhe mundësitë në lidhje me njohjen e kualifikimeve të refugjatëve.

Sot, janë zhvilluar mjete të reja për njohjen e kualifikimeve të refugjatëve dhe janë gati për tu zbatuar.

Një metodologji, e cila përfshin dëshmi dokumentare, vetëvlerësim dhe një intervistë përfundimtare të strukturuar nga vlerësues kredencialë me përvojë, është gati për tu venë në zbatim në vende si Norvegjia dhe Italia.

Programi i tanishëm i projektit Erasmus + për njohjen e arsimit të lartë për refugjatët do të vendosë parimet, mjetet dhe metodologjitë për të vlerësuar kualifikimet e refugjatëve.

Aktualisht, Këshilli i Evropës po zhvillon një projekt tepër cilësor për të krijuar një Pasaportë Evropiane të Kualifikimeve për Refugjatët. Testimi, bazuar në metodologjinë norvegjeze, po zhvillohet aktualisht në Greqi, në bashkëpunim me autoritetet greke dhe me ndihmën e katër zyrave ENIC-NARIC.

Gjatë muajve të fundit, 54 refugjatë kanë marrë Pasaportën Evropiane të Kualifikimeve për Refugjatët bazuar në një vlerësim të kualifikimeve të tyre. Në tetë raste, vlerësuesit gjetën se nuk mund ta lëshonin dokumentin sepse nuk mund të vërtetonin se aplikantët kishin kualifikimet që pretendonin se kishin.
Një aspekt i rëndësishëm është se projekti synon që të kursejë kohë dhe para si për autoritetet ashtu edhe për refugjatët. Formati standart dhe metodologjia e Pasaportave Evropiane të Kualifikimeve për Refugjatët e bën të panevojshme për të vlerësuar të njejtat kualifikime sërish, ndërkohë që refugjatët aktualisht janë duke u zhvendosur nga Evropa Jugore në vendet e tjera evropiane

Një frymëzim

Është e rëndësishme të kihet parasysh se Konventa e Njohjes së Lisbonës ka pasur një ndikim jashtë rajonit ku është caktuar të shërbejë; konventa ka qenë një frymëzim për punën në rajone të tjera, si dhe në nivel global. Si Konventa e Njohjes së Tokios të vitit 2011 për Rajonin e Azisë dhe Paqësorit dhe Konventa e Addis Abeba e vitit 2014 për shtetet afrikane ndërtohen mbi parime të ngjashme.
Globalisht, UNESCO ka punë të vazhdueshme për të krijuar një konventë globale mbi njohjen e kualifikimeve të arsimit të lartë dhe qëllimi është që parimet e drejta, transparente dhe bujare do të bëhen bazë për lëvizshmërinë akademike në nivel ndër-rajonal dhe global.
A do të mundej kush ta imagjinonte EHEA pa Konventën e Njohjes së Lisbonës? Edhe ndoshta. Sidoqoftë, pa konventën nuk do të kishim parë të njëjtin nivel dhe cilësi të lëvizshmërisë dhe ndërkombëtarizimit në institucionet e arsimit të lartë siç e përjetojmë sot në EHEA. Mund të thuhet se nuk do të ishte e mundur që EHEA të synojë lëvizjen deri në 20% deri në vitin 2020 pa suksesin e Konventës së Njohjes së Lisbonës.

Konventa ka ndihmuar në zhvillimin e qëndrimeve dhe metodologjisë së vlerësuesve të kredencialeve, në mënyrë që, në zbatimin e konceptit të ‘ndryshimit thelbësor’, gjithnjë e më shumë të kërkojnë faktorë që mund të bëjnë të mundur njohjen e kualifikimeve të huaja, sesa pengesa për njohjen.
Ajo gjithashtu ka siguruar një bazë, përmes rrjeteve ENIC dhe NARIC, për një bashkëpunim shumë më të mirë ndërkombëtar në lidhje me zhvillimin e politikave, metodologjisë dhe praktikës. Ne besojmë se tashmë ka një fokus më të fortë në lidhje me atë se si njohja mund të ndihmojë aplikuesit dhe më pak në lidhje me ‘mbrojtjen’ e sistemit vetjak të dikujt.

Ende, edhe pas 20 vitesh të lehtësimit të lëvizshmërisë bazuar në Konventën e Njohjes së Lisbonës, ministritë, ENIC-NARIC dhe institucionet e arsimit të lartë duhet që të vazhdojnë të zbatojnë dhe ri-adresojnë parimet e konventës në një EHEA që është gjithnjë nën ndryshim.

Njohja e kualifikimeve të huaja është më shumë se një ushtrim teknik. Njohja është më shumë se një përgatitje për studime të mëtejshme ose punësim. Njohja është çelësi për ndërtimin e shoqërive gjithëpërfshirëse, për t’u përgatitur për qytetari demokratike, për të lehtësuar fuqizimin dhe për të zvogëluar rrezikun e tjetërsimit nga mbajtësit e kualifikimeve të huaja.

Jo më pak, njohja është e rëndësishme në ofrimin e mundësive për individët. Njohja e kualifikimeve të huaja është pra një detyrë morale. Prandaj, gjithnjë duhet të kemi parasysh se ekziston një individ pas çdo kualifikimi, një aplikant i cili ka zgjedhur apo është detyruar të ndërmarrë udhëtimin akademik në një vend tjetër dhe një sistem tjetër arsimor. Si një ‘komunitet njohjeje’, një nga detyrat tona kryesore është ta bëjmë atë udhëtim të qetë dhe të vlefshëm. Gazeta Liberale