Preç Zogaj – Librat me tregime paraqesin zakonisht një mozaik temash. Përmbledhja që kemi në duar e shkrimtarit Loer Kume, fitues i çmimit “Kadare” për vitin 2019, nuk bën përjashtim. Por ka ndërkaq veçorinë që tërësia e tregimeve të përfshira në të kanë një bosht qendror, rreth të cilit organizohet dhe shtjellohet lënda e tyre. Një bosht që thellë-thellë është vetë shtysa dhe arsyeja pse shkruhen.
Ky bosht është dashuria. “Kur jeton, njeriu s’kupton gjë. Kur do, i sheh të tëra dhe nuk mund të bësh gjë tjetër veçse të jetosh me tërë fuqinë, sepse kupton që s’ka gjë tjetër veç dashurisë”, thotë në emër të shumë të tjerëve personazhi i njërit prej tregimeve të përmbledhjes. Nuk ndodh asgjë veç dashurisë! Dashuria, më e madhja e ngjarjeve, ose, më saktë, e vetmja! Sa sentenca të tilla mund të numërojmë! Rruga për të mbërritur te këto përfundime kalon nga përjetimi dhe krijimi artistik. Dhe është një kalim si për herë të parë për çdo autor, pavarësisht se të tjerë para tij kanë kaluar aty që nga agimi i kohëve. Por duhet patjetër një risi, një nuancë autentike, një kapje apo qasje e re, një vështrim i ri në temën e përjetshme. Përndryshe libri do të mbetej në suazën e sprovës që ka për qëllim të kënaqë ekzigjenca apo eglendisje personale. Tregimet me temën e dashurisë nga vëllimi i Kumes, si “Njeriu i dëborës”, “Mjegulla”, “Prim”, ndër më të mirët, sipas meje, janë realizime të një cilësie të lartë, ku vizionares, kërkimit dhe thellimit në enigmën e dashurisë u përgjigjet një stil dinamik dhe i kultivuar të shkruari, që mbështetet shpesh te dialogu si mjeti që bashkon në një binom rrëfimin me përsiatjen. Më qëlloi t’i lexoja këto tregime, ndërsa kisha nisur të lexoj librin “Revolucioni i dashurisë” të eseistit të shquar francez të ditëve tona, Luc Ferry. Për herë të parë në histori ndoshta, dashuria është bërë principi themelor i një vizioni të ri të botës, vatra e vërtetë që u rijep sens dhe riorganizon sot vlerat që kanë ushqyer qytetërimin perëndimor dhe modern, thotë Ferry. Ai kërkon të tregojë historinë e emocioneve të thella që ndryshojnë raportin tonë me botën dhe që nuk kanë akoma emër. Kërkon t’u gjejë emrat këtyre raporteve. Një ravgim si ky i eseistit elegant e ndesha të tregimi “Prim”, ku rrëfyesi takohet me një poeteshë të shiut dhe jetës së natës dhe të dy kridhen dora-dorës pa qëllim në kërkim të kuptimit që do t’i çojë te magjepsja e dashurisë. Disa dialogë dhe përshkrime sjellin atmosferën e prozave të ngjashme të Murakamit, shkrimtarit japonez. Në tregimin tjetër me titullin “Njeriu i dëborës”, me temë nga Islanda, ku dashurisë së një çifti i atribuohet fuqia e shpërbërjes së zakoneve njëmijëvjeçare, shohim se, përveç teknikave adekuate të rrëfimit të një subjekti me elemente të legjendës, vjen edhe fryma e prozës së Llaksnes-it, shkrimtarit nobelist të atij ishulli, që në gjuhën shqipe pati ardhur herët me romanin madhështor “Njerëz të pamvarun”. Këto analogji mund të jenë rastësore, letërsia i njeh këto, Borges përmendte në listën e autorëve të dashur edhe ata që nuk kishte lexuar, por “që janë tek unë”.
Tregimet e këtij libri, sikurse është një tendencë e viteve të fundit në prozën tonë, nuk kanë koordinata të qarta në hapësirë dhe në kohë; ato ruajnë një distancë që nuk di si t’ia vë emrin me realizimin. Dhe kjo mund të vihet re deri te një lloj sfumimi i personazheve të gjalla dhe nxjerrjes në pah të personazheve-ide, apo që ilustrojnë ide të caktuara. Loer Kume e mbush bollëkun që krijon objektivisht kjo lloj proze e predikateve me kulturën që zotëron dhe me stilin e të shkruarit.
Njëherë e një kohë shkrimtarët niseshin si të tillë dhe shkonin drejt përsosjes së stilit. Vetë Tolstoi shkruante në ditarin e tij: “Duke shkruar përsoset stili”. Në kohën tonë dallojmë të kundërtën: autorët startojnë me një stil mjaft të përpunuar drejt shkrimtarit. Në këtë udhëtim, shkrimtarit Loer Kume i vjen në ndihmë dvojniku apo dyzimi i tij në formën e një gjykatësi të rreptë, që shfaqet dhe tërheq natën nga dorëshkrimet e tij poshtë shtratit apo mbi tryezë, tekstin që duhet hequr. Ndërhyrjen e dytsit të tij të brendshëm në procesin e seleksionimit krijues, autori e ka përshkruar në tregimin “LeNonEncore”, shkruar me mjeshtëri të lartë. Tregim i një vetëdijeje që premton ta çojë përpara Loerin.
Burimi: Gazeta Liberale
