Robert Peckham – “Kriza” është një fjalë që është përdorur shumë gjatë pandemisë për të përshkruar shkallën dhe mprehtësinë e sfidave të shumta të paraqitura. Por kur, në fund të nëntorit, babai im u shtrua në kujdesin intensiv me një përsëritje të një kanceri për të cilin ishte trajtuar në fillim të vitit, këto ndërtime metaforike i lënë vendin kuptimit origjinal të fjalës në patologji: pika e kthesës në zhvillim të një sëmundjeje.

Kjo është një krizë e vërtetë. Sado të përgatitur mirë të mendonim se ishim, ajo na tronditi përsëri me realizimin e humbjes së afërt, duke shkaktuar tela të kryqëzuara hidhërimi, frike, dyshimi, dorëheqjeje dhe shprese.

Babai im ishte një onkolog që punonte në spitalin e Londrës. Ndërsa konsulenti përgatitet për një kurs eksperimental, të hershëm të trajtimit, babai im pranon që shanset për sukses janë të pakta.

Si historian i mjekësisë, unë kam kaluar pjesën më të madhe të karrierës time duke zhvilluar shkencat humane mjekësore: duke punuar me studentë për të kultivuar kapacitete të ndjeshmërisë dhe qëndrueshmërisë, dhe për të gjetur humbjen e kuptimit dhe pranimit. Pra, ky duhet të jetë një moment i vlerësimit, kur kaq shumë vite të menduarit dhe shkrimit për vlerën e arteve dhe shkencave humane dëshmohen në botë. Por, e vërteta është, ato janë testuar.

Jo shumë kohë para se babai im të sëmurej, ne ndamë pikëpamje mbi poezinë e Frank O’Hara Duke, e cila atëherë dukej kaq optimiste dhe plot pritje. Por çfarë dobie ka një poezi e Frank O’Hara kur një person që dashuroni po vdes? Gjithë sa mund të dëgjoj janë shpërthimet e makinave për mbështetjen e jetës aq të mëdha sa kompjuterët e viteve 1970 ndërsa jemi duke biseduar përmes lidhjes të paqëndrueshme Face Time që shkëputet diku mbi 6,000 milje në oqean, shkretëtirë, male dhe qytete të mbyllura midis Hong Kongut dhe Londrës.

Për çfarë shërbejnë artet dhe shkencat humane, nëse nuk janë për këtë?

Më kujtohet një takim parapandemik që një shoqe ndoqi me një nga menaxherët e vjetër të universitetit të saj, një inxhinier duke u trajnuar. Ishte menduar si një seancë njohjeje me Fakultetin e Arteve dhe ndërsa po përfundonte, kolegu i vjetër i tha fakultetit që ishte në takim se një ditë, mbase kur të dilte në pension, ai do të dëshironte të kalonte më shumë kohë me ta, duke mësuar të pikturoj.

Ishte e qartë në këtë moment që ai mendonte se po fliste me artistë. Letërsia, filozofia, historia, artet figurative dhe pjesa tjetër, të gjitha përmblidhen në art, – si ajo e  larmisë së pikturës në telajo. Ky ishte një burim i një farë drite, por edhe dëshpërimi. A nuk ishin artet e dënuara në një institucion të fiksuar nga STEM, ku njerëzit që drejtonin shfaqjen menduan se kritika kulturore ishte një formë pikture, një pikë e lartë nga dekorimi i shtëpisë, por më së miri u la në pension?

Një javë para ripranimit të babait tim, unë kisha mbaruar së shkruari një kapitull libri mbi përgjigjet ndaj HIV / Aids gjatë viteve të para të epidemisë në SHBA. Si pjesë e hulumtimit, unë do të kaloja disa javë duke rilexuar poezi që diskutojnë sëmundjen, disa prej të cilave ishin shkruar nga një shtrat spitali, ose pranë tij. Ajo që më bëri përshtypje ishte optimizmi që i ndezi ata në mes të gjithë frikës dhe dhimbjes, pasi kur Joel Zizik shkruan për të dashurin që po vdes, “ethet ngriheshin derisa të ishe e lëngshme / brenda lëkurës, si një planet i vogël i ri”. Ndërsa trupi dështon, poezia ngrihet për t’iu kundërvënë dëshpërimit. Kriza sjell një qartësi të re në jetë dhe vdekje, e kuptuar si një vazhdimësi që ngërthehet në shpërbërjen trupore me rigjenerimin diellor. Në një shkallë galaktike, këto poezi thonë, ne jemi të gjithë në këtë së bashku.

Por, ç’mund të themi për shkrimet që bëjmë në arte dhe shkencat humane, shkrimet për shkrimet? Shpjegimi i një shpjegimi të botës, të cilin mund ta imagjinojmë në terma neo-platonikë si një pasqyrë që reflekton një reflektim në një pasqyrë të një hije në mur?

Në ditën e pestë të shtrimit të babait tim, nisi kimio-terapia. Ai ishte në gjendje të fliste rrjedhshëm, mendja e tij ishte e kthjellët si kurrë më parë. Unë i tregova atij për librin që po shkruaj dhe, prej andej, disi arritëm në pikturën e Jackson Pollock, Ritmi i Vjeshtës (Numri 30) – babai im është gjithashtu një artist – dhe muzika e kompozitorit venecian Luigi Nono, dhe përfunduam duke diskutuar për një ese që ai kishte lexuar nga Sir Thomas Browne, për të gjitha gjërat, varrimet në Norfolk dhe duke kujtuar një shëtitje që dikur shkuam në një fortesë të lashtë të kodrës Wiltshire. Gjithçka ishte e pranueshme në këtë kolazh të një bisede, ku pikturat shtresoheshin me letërsi, kujtime dhe reflektime të qiellit blu.

Kjo bisedë në Face Time ishte një krizë (në kuptimin e një pike kthese) për të dy ne, sepse na ka kujtuar se aftësia për t’i bërë gjërat nuk ndalet me sëmundjen. Ne nuk po lexonim botën vetëm përmes pikturave, muzikës, poezive dhe librave; ne po e rikrijonim atë – dhe kështu e kuptonim vendin tonë në të.

Ndoshta ka një gjysmë të vërtetë në fund të fundit, atëherë, në supozimin e kolegut të vjetër dhe të mikut tim se në arte dhe shkencat humane ne të gjithë jemi artistë. Ajo që bëjmë është të krijojmë art – edhe nëse duhet një krizë për ta parë atë.

Robert Peckham është profesor i shkencave humane dhe i mjekësisë në Universitetin e Hong Kongut, ku njëkohësisht është kryetar i departamentit të historisë dhe drejtor i Qendrës për Shkencat Humane dhe Mjekësinë. ©Gazeta Liberale